Dzień dobry!
Dziś postanowiłam skupić się na roślinie dość popularnej w Chinach, ale znanej i używanej także i w Europie, czyli o pachnotce zwyczajnej (Perilla frutescens), którą można by nazwać azjatycką bazylią! Jest to naprawdę ciekawa i łatwa w uprawie roślina, którą można używać w azjatyckiej kuchni zarówno jako przyprawę, jak i warzywo!
Systematyka
Zacznijmy od tego, że pachnotka bazyliowata (Perilla frutescens) należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), do której należy wiele popularnych ziół (mięta, szałwia, bazylia czy melisa) a także lawenda, marzymięta czy serdecznik. Już samo pokrewieństwo z takimi roślinami może nam co nieco powiedzieć na temat pachnotki.
Perilla jest bardzo zmienna, przez co początkowo była klasyfikowana
przez badaczy jako różne gatunki w obrębie tego rodzaju. Obecnie
ustalono, że wszystkie pachnotki jakie znamy są tym samym, jednym
gatunkiem - Perilla frutescens, a ich zróżnicowanie opisano jako podgatunki, różniące się od siebie kształtem liści oraz ich zapachem.
 |
| Zwróćcie uwagę, że młode pędy są fioletowe, natomiast starsze liście są już wybarwione na zielono |
Kilka wybranych podgatunków:
- P. frutescens var. crispa - o mocno ząbkowanych brzegach liści
- P. frutescens var. acuta - o mniejszych kwiatach
- P. frutescens var. hirtella - o cytrynowym zapachu liści, nazywana pachnotką cytrynową
- P. frutescens var. auriculatodentata - podstawa liścia jest okrągła, a liść bardziej sercowaty
Nieco łatwiejszym podziałem perilli jest dość proste rozróżnienia podgatunki o zielonych liściach oraz o liściach purpurowych¹. Więcej o systematyce perilli możecie odczytać w źródłach na końcu artykułu, gdzie podaję ciekawe linki.
 |
| Dość "niewinna" i niepozorna forma pachnotki |
Nazewnictwo
Pachnotka bazyliowata nazywana jest na naprawdę różne sposoby - możecie spotkać ją pod nazwą pachnotka zwyczajna, pachnotka krzewiasta, perilla, shiso, ale i jako Chińską bazylię czy Koreańską perillę.
Dodatkowo sprawę nazewnictwa komplikuje niesamowita zmienność tego gatunku, o czym wspominałam powyżej oraz oczywiście różnice językowe między Chinami, Koreą a Japonią, gdzie roślina ta jest dość powszechnie stosowana.
Chińską nazwą azjatyckiej bazylii jest 紫苏 - zǐ sū, co po prostu można przetłumaczyć jako fioletowe Su (drugi znak nie ma jasnego znaczenia i używany jest jako nazwisko). W przeszłości nazywana była również
bái sū - 白苏 oraz chēng rěn - 称荏.
Jako ciekawostkę dodam, iż w północno-wschodniej Japonii jest znany jako jūnen („dziesięć lat"), ponieważ wierzono, że wydłuża ludzkie życie o dziesięć lat. W całej Japonii jednak funkcjonuje nazwa egoma (荏胡麻) od starej chiśkiej nazwy - rěn (荏) oraz dodaniu japońskiego goma (胡麻), czyli sezam.
Zdecydowanie bardziej niż w Japonii perilla znana jest w Korei, gdzie ma wiele nazw i zastosowań. W języku koreańskim nazwa kkae (깨) odnosi się zarówno do rośliny, jak i nasion sezamu oraz pachnotki. Sezam nazywa się chamkkae (참깨 - prawdziwe kkae), a pachnotka deulkkae (들깨 - dzikie kkae). Z tego powodu deulkkae jest czasami błędnie tłumaczone jako dziki sezam.
Historia i pochodzenie
Wbrew pozorom pachnotka bazyliowata pochodzi najprawdopodobniej z rejonów między Chinami a Indiami. Znana jest jako japońska czy koreańska roślina ze względu na to, że to właśnie tam pierwsi przybysze z Zachodu poznali ten gatunek (jak i całkiem sporo innych roślin). Duża część źródeł podaje, że to właśnie z Chin pachnotka powędrowała dalej do Japonii i Korei.
Według chińskich źródeł, shiso w Chinach uprawiane było od ponad dwóch tysięcy lat!
Wspominana jest w słynnym chińskim dziele Běncǎo gāngmù (本草纲目), czyli klasycznym chińskim zbiorem roślin leczniczych, jest to swojego rodzaju podstawa TCM - Traditional Chinese Medicine. Farmakopea ta pochodzi z 1587 i jest zbiorem wielu innych, wcześniejszych zielników i traktatów medycznych wielu autorów.
W dziele tym smak i działanie porównywane było do osmanthusa, ale mogę od razu zaświadczyć, że pachnotka i osmanthus nie mają podobnego smaku i zapachu :)
Otóż żył w Chinach pewien znany badacz w dziedzinie naturalnej medycyny - H. Prowadził on badania na tematy medyczne i nazywany był ojcem chirurgii w Państwie Środka. Pewnego dnia do znanego lekarza trafiła grupa ludzi z objawami zatrucia. H
Z kolei w Korei perilla uprawiana była już za czasów panowania dynastii Silla (VII-X wiek), jednak prawdopodobnie sprowadzona była tam znacznie wcześniej. Oprócz wymienionej Korei i Japonii, pachnotka występuje niemal w całej Azji, m.in w Indonezji, Laosie, Wietnamie, Indiach, Pakistanie czy Nepalu, uprawiana jest również na innych kontynentach, gdzie łatwo ucieka z ogródków. I tak na przykład w Ukrainie możemy spotkać zdziczałe osobniki w naturze.
 |
| Perilla jest naprawdę odporną rośliną i może rosnąć wszędzie, nawet w krawężniku |
Opis
Tutaj będzie ciekawie, bo jak mogliście zauważyć, przez dużą zmienność gatunkową, porywam się z tym opisem trochę z motyką na słońce. Zacznijmy więc od rzeczy uniwersalnych!
Pachnotka bazyliowata jest jednoroczną, mocno rozkrzewiającą się rośliną o raczej wzniesionym pokroju, dorastającą nawet do metra wysokości. Łodyga jest zazwyczaj pokryta meszkiem, który czasem pokrywa także spód liści.
Liście szeroko jajowate lub okrągłe, 7-13 cm długości oraz 4,5-10 cm szerokości, o krótkim i szpiczastym wierzchołku i okrągłej podstawie. Są one jednak bardzo zmienne, mogą być mniej lub bardziej ząbkowane na brzegach, o kolorach w różnych kombinacjach zieleni oraz fioletu. Mniej lub bardziej pokryte szczecinką.
 |
| Liść perilli, zwróćice uwagę na charakterystyczny meszek na ogonku liściowym |
Drobne kwiaty zebrane są w kwiatostany charakterystyczne dla rodziny Lamiaceae, osiągające do 15 cm długości. Znajdują się one w szczytowej części pędów, gdzie kwiaty znajdują się w parach w okółkach. Barwia kwiatów może być biała lub w różnych odcianiach jasnego różu. Pojedynczy kwiat znajduje się na krótkiej, kosmatej szypułce, i wyrastają 3-4 mm długości. Shiso kwitnie późnym latem i jesienią.
Pachnotka bazyliowata owocuje jesienią, może zacząć wytwarzać nasiona już we wrześniu - pełen okres wzrostu to około 190 dni. Dobne rozłupnie mają brązowy lub szarawy kolor i około 1,5 mm średnicy. Nasiona pachnotki zawierają bardzo dużo olejów, stąd też azjatycka korelacja z sezamem, choć olej z nasion pachnotki nie należy do tych jadalnych, a bardziej użytkowych.
 |
| Kwitnąca na biało perilla |
Rozmnażanie
Perillę rozmnażamy przede wszystkim z nasion.
Roslina ta jest dość odporna jak na swoje pochodzenie i znosi lekkie przymrozki. Dlatego też możemy ją siać wprost do gruntu już na początku maja, przed Zimną Zośką. W Chinach pachnotka zwyczajna siana jest już w połowie kwietnia do pojemników, a w maju sadzonki trafiają do gruntu by przyspieszyć rozwój roślinek.
Jest też nieco inwazyjna, dlatego zwracajmy uwagę gdzie siejemy tę roślinę. Możemy też wysiewać ją do doniczek.
 |
| Inspiracja ogrodowa - chińskie grządki, perilla wysiana jest między chińskim szczypiorkiem dla oszczędności miejsca |
Uprawa
Perilla preferuje ciepłe i wilgotne środowisko, jest odporna na niskie i wysokie temperatury. Lubi rosnąć w dobrze przepuszczalnej glebie. Słaby drenaż i ciężkie gleby wpływają na jej plon i jakość.
Perilla ma jednak duże zdolności adaptacyjne. Może dobrze rosnąć na glebie piaszczystej, gliniastej i czy takiej z dobrym drenażem, a odpowiednie pH dla pachnotki to 6,0-6,5, czyli obojętny. System korzeniowy sięga około 30 cm w głąb podłoża, tyle też wystarczy ewentualnie przygotować.
Odpowiednia temperatura do wzrostu to 25°C, jednak wysoka temperatura i susza mają większy wpływ na wzrost roślin - roślina dobrze znosi braki wody.
Pachnotka oprócz rośliny jadalnej może pełnić też funkcję ozdobną - ze względu na barwne liście, jednak w obu przypadkach obcinanie kwiatostanów powoduje odmłodzenie rośliny, produkcję większej ilości pędów oraz liści, a także zapobiega ucieczce z naszego ogródka.
O zastosowaniu pachnotki chyba powinnam napisać osobny post, bo mamy tutaj dość szerokie zastosowanie i by już tutaj nie przedłużać to byłoby chyba lepsze rozwiązanie. Jak myślicie?
Słyszeliście wcześniej o pachnotce?
Uprawiacie u siebie?
Podziel się doświadczeniami i uwagami w komentarzu :)
Źródła i ciekawe linki:
Źródła i ciekawe linki:
¹ Perilla: The genus Perilla edited by He-ci Yu, Kenichi Kosuna, Megumi Haga
Twojego bloga zaczęłam śledzić od momentu wpisu o metodzie siewu Jackfruita. Spróbowałam i udało się. ;) Bardzo przyjemna strona, bogata merytoryka i ogrom wiedzy. Powodzenia w uprawach!
OdpowiedzUsuńSuper, że się udało, cieszę się bardzo!
Usuń